پژوهشگر روابط بین الملل: محمدعلی هژبری

چکیده

جمعیت مسلمانان جهان طی سالیان متمادی پیوسته در حال افزایش است. ژاپن نیز شاهد افزایش تعداد مسلمانان ساکن در این کشور بوده است. مسلمان بودن در یک کشور غیر اسلامی کار آسانی نیست. از این رو، مسلمانان ژاپن در تلاش برای حفظ ایمان و اعتقادات خود در جامعه ی ژاپن، با سختی‌های گوناگونی مواجه شده‌اند.

مشکلات پیروی از مسلمان متعصب، همانطور که در کشورهای دارای اکثریت مسلمان انجام می شود، بسیاری از مسلمانان ژاپن را بر آن داشته است که روشی انعطاف پذیرتر و سازشکارانه تر برای حفظ ایمان و اجرای احکام خود اتخاذ کنند.

گفته می شود که ژاپن در سال 1887 هنگامی که شاهزاده کوماتسو آکیهیتو از استانبول( که در آن زمان بخشی از امپراتوری عثمانی بود) بازدید و با عبدالحمید دوم ملاقات کرد، تعاملش با اسلام اغاز شد. در پاسخ به سفر و دیدار شاهزاده ژاپنی از ترکیه، سلطان عبدالحمید دوم، ارتش خود را به ژاپن فرستاد. پس از حدود سه ماه، ارتش ترکیه، برای بازگشت به خانه به راه افتاد. اما در مسیر، کشتی های آنها در یک طوفان سهمگین و رعد و برق گرفتار شد و منجر به یک حادثه ی ویرانگر شد. بازماندگان و افراد آسیب دیده نجات یافته و در ژاپن تحت مداوا قرار گرفتند. و بعد مداوا و استراحت کافی به کشورشان بازگردانده شدند.(وزارت امور خارجه ژاپن، 2014).

« 1890 و پایان جنگ»، دوره هایی بودند که اسلام توسط ژاپنی‌های غیرمسلمان ترویج شد. در آن زمان، مسلمانان ژاپنی وجود داشتند، اگرچه آنها به دلایل تجاری مسلمان شدند. بنابراین، تعداد بسیار کمی از آنها بعد از جنگ، اسلام اوردند.» (آکیکو کومورا، 2015).

یک روزنامه نگار ژاپنی در کشتی با امپراتوری عثمانی بود که بعدها به اولین مسلمان ژاپنی تبدیل شد. در سال 1902، طرحی برای احداث یک مسجد در یوکوهاما وجود داشت که البته ناموفق بود. از سال 1904 تا 1905، در طول جنگ روسیه و ژاپن، اسرای جنگی مسلمانِ روسی به اوزاکا آورده شدند. بعدها، گروهی از مسلمانان تُرک که در آن زمان در روسیه اقامت داشتند، به منظور جلب حمایت آسیایی از مسلمانانِ تحتِ ظلم و ستمِ روسیه تزاری، به ژاپن مهاجرت کردند.(عثمان اف، 2006)

 از آن زمان، تبلیغ دینی توسط دانشگاهیان مسلمان به طور مستمر صورت گرفت و یک گروه تبلیغی اسلامی سازماندهی شد که طبق گزارش ها، منجر به گرویدن حدود 12 هزار تبعه ژاپنی به اسلام شد. اگرچه این تعداد مورد مناقشه بوده و بحث برانگیز است (مرکز اسلامی ژاپن، 2009).

تعامل ژاپنی ها با اسلام مرحله به مرحله بود. با تأثیرپذیری از اوضاع سیاسی و اقتصادی ژاپن و سراسر جهان، موقعیت مسلمانان در ژاپن تغییر کرد. نوح مسلمانان را به سه گروه دسته بندی کرده است: (1) تعداد بسیار کمی از مسلمانان غیرژاپنی که به دلایل مختلف به ژاپن آمدند، (2) چند ژاپنی که برای خدمت به اهداف سیاست ژاپن به اسلام گرویدند، و (3) تعداد کمی از ژاپنی هایی که در سفر به خارج از ژاپن و ملاقات با مسلمانان با اسلام مواجه شدند (نوح، 2012).

با تداوم ارتباطات نزدیک با مسلمانان غیرژاپنی، تعداد مهاجران مسلمانان تُرک از روسیه افزایش یافت و بیشتر آنها در توکیو یا کوبه ساکن شدند (همان، 2012).

در توکیو، این مسلمانان در سال 1927 یک مدرسه قومی تأسیس کردند( عثمان اف، 2006) با حمایت بازرگانان هندی، اولین مسجد در کوبه در سال 1935 و سپس در سال 1937 در ناگویا و در سال 1938 در توکیو تأسیس شد که نمادی از "حضور اسلام و مسلمانان در ژاپن" بود. اگرچه در ابتدا، اسلام عمدتاً توسط مسلمانان غیرژاپنی با تشکیل گروه‌ها و انجمنهای مسلمان تبلیغ می‌شد. اولین انجمن مسلمانی که توسط ژاپنی‌ها اداره می‌شد در سال 1952 تأسیس شد که شامل تقریباً 74 مسلمان ژاپنی بود. (نوح، 2012)

در اواخر سال 1980، دلایل سفر به ژاپن از دلایل مذهبی به دلایل اقتصادی تغییر یافت. اقتصاد پُررونق ژاپن و حذف ویزا، باعث تشویق مسلمانان عمدتاً از ایران، پاکستان و بنگلادش برای سفر به ژاپن شد. در این بین، با فراهم شدن فرصت های بیشتر برای دیدار با مسلمانان در ژاپن، زنان ژاپنی بیشتری به دین اسلام گرویدند و حتی با مردان مسلمان خارجی ازدواج کردند» (کومورا، 2015)

مرکز تحقیقات پیو در سال 2017 گزارش داد که در سال 2015 جمعیت مسیحیان در جهان با  2.3 میلیارد نفر در جایگاه اول و پس از آن، مسلمانان با 1.8 میلیارد نفر یعنی 24 درصد از جمعیت جهان در جایگاه دوم قرار دارند.

از سال 2010 تا 2015 تعداد مسلمانان به ویژه در منطقه آسیا و اقیانوسیه به میزان چشمگیری افزایش داشته و به میزان 79.5 درصد رسیده است که در مقایسه با سایر ادیان مانند مسیحیت، هندوئیسم و ​​بودیسم، چشمگیرترین افزایش در منطقه است.همچنین، انتظار می رود که جمعیت مسلمانان جهان تا سال 2060 به میزان 70 درصد افزایش یابد. (هکت و مک کلندون، 2017)

ژاپن مانند بسیاری از کشورهای دیگر آمار رسمی در مورد جمعیت مسلمان خود ندارد. اگرچه تعداد آنها نامشخص است و فقط بر اساس گزارش های آماری دیگر میتوان تخمین زد. تانادا (2015) تعداد تقریبی مسلمانان خارجی، مسلمانان مهاجر غیرقانونی در ژاپن، همسران مسلمان ژاپنی (معمولاً همسران) که پس از ازدواج با مسلمانان خارجی تغییر دین داده اند را تخمین زد.

بر اساس تحقیقات انجمن مهاجرت ژاپن تا سال 2012، تعداد کل جمعیت مسلمانان ژاپن تقریباً 101.375 نفر برآورد شده است. طبق براورد انجمن، 88.937 نفر از این آمار، غیرژاپنی بوده و 7.622 هم از ژاپنی هایی( بیشتر زنان) هستند که بعد از ازدواج با همسر مسلمان( عمدتا غیرژاپنی)، به اسلام تشرف یافته اند. همچنین 2.566 مهاجر غیرقانونی و 2250 دیگر نیز، ژاپنی باشند( تانادا، 2015)

مساجد در ژاپن

گفته میشود، اولین مسجد ژاپن در سال ۱۹۰۵ میلادی توسط زندانیان مسلمان روسی که در جنگ روسیه با ژاپن به اسارت این کشور درآمده بودند، در منطقه ایزومیوتسو ساخته شد. ولی امروزه اثری از آن بر جای نمانده است.

طرح ساخت مسجدی در توکیو در سال 1909 هم به جایی نرسید. مسجد ناگویا اغلب به عنوان اولین مسجد ژاپن در نظر گرفته می شود. بنا به نوشته ی هیروفومی تانادا، محقق اسلام شناس، در نشریه " تاریخ اسلام در ژاپن " در سال 1988، ساخت مسجد ناگویا در سال   1931آغاز شده است. اما در نوامبر 1936 تکمیل و مراسم افتتاحیه ی آن در ژانویه سال بعد(1937) برگزار شده است. این مسجد در طول جنگ جهانی دوم و در طی حملات هوایی نابود شده است.

به دلیل افزایش مهاجران مسلمانان در طول جنگ جهانی اول و پس از آن در ژاپن و اقامت مسلمانان در شهر باکوبه، طرح احداث مسجد برای ساکنان مسلمان منطقه، در اذهان متولیان شکل گرفت. این ایده پس از آن مطرح شد که یک تاجر هندی که در سال 1928 به ژاپن آمده بود، جمع آوری پول برای احداث مسلمان را برعهده گرفت. کنسول مصر هم علی رغم قولش برای کمک مالی به احداث مسجد، انچنان نتوانست از دولت متبوعش مصر، بودجه ای دریافت کند. رکود اقتصاد جهانی در دهه 1930 هم مانع دیگری بود که پروژه احداث مسجد کوبه را با مشکلاتی مواجه کرد. اما به لطف تجار هندی، این پروژه دوباره احیا شد. فیروزالدین به تنهایی بیش از نیمی از کل بودجه را تأمین مالی کرد. برادران احمد عبدالکریم که در بمبئی سکونت داشتند، دومین سرمایه گذار عمده بودند. همچنین انجمن تُرکی تاتارهای کوبه علی رغم اینکه در آن زمان، ثروتمند نبودند، با کاهش هزینه های زندگی خود، از داخل و خارج برای تکمیل ساخت مسجد، پول جمع آوری کردند.

در 14 نوامبر 1934، مجوز ساخت مسجد، اخذ شد. و کلنگ زنی این پروژه، طی مراسمی بزرگ و با حضور بیش از 340 تاتار و هندی و با حضور میهمانان ویژه همانند سفیر افغانستان در جاپان، سرکنسول مصر، معاون کنسولگری انگلیس، علمای تُرک ژاپن در  30نوامبر 1934 برگزار شد.

مسجد کوبه در اخر ژوئیه 1935 تکمیل شد، اما اجازه استفاده از مسجد در 24 جولای صادر و مراسم وقف در روز جمعه دوم آگوست برگزار شد. در اجتماع باشکوه مردان و بانوان مسلمان از هند، روسیه، آلمان، منچوری، چین، ترکستان، جاوه، ژاپن، مصر، افغانستان و پس از توضیح رئیس هندی مسجد، درباره پیشینه ساخت مسجد، درب اولین معبد اسلامی در سرزمین آفتاب، به روی حاضرین باز شد. اولین نماز جمعه در این مسجد هم، در همان روز ( دوم اگوست 1935) برگزار شد. پس از مراسم وقف، جشنی در هتل توآ (تخریب شده در سال 1950) با حضور حدود 500 میهمان از جمله گینجیرو کاتسوتا شهردار کوبه، معاون کنسولگری بریتانیا در توکیو، کنسولگری مصر، رئیس انجمن روزنامه‌های منچوری-ایتالیایی، تعدادی از بازرگانان خارجی، مسلمانان ژاپن، و شرکت کنندگانی از کره و چین برگزار شد.

در سند بهره برداری از مسجد به صراحت قید شده است که متولی این مسجد، و شخصیت حقوقی ان متعلق به اهل سنت و فرقه ی حنفیه است. مدیران و حسابرسان باید توسط «مسلمانان اهل سنت حنفی» منصوب شوند. دلیل آن این بود که بیشتر تاتارها در هند به مکتب حنفی تعلق داشتند. کمیته و هیئت مدیره مسجد به استثنای یک دیپلمات مصری که ریاست افتخاری آن را برعهده داشت، از ابتدا فقط از هندی‌ها و تاتارها تشکیل می‌شد.

نکته قابل توجه اینکه، سفارت ترکیه، نمایندگی ایران (ایرانی) و سایر نهادهای دیپلماتیک ملتهای اسلامی در ساخت مسجد دخالتی نداشتند. 

این مسجد دارای زیربنای محکم و ساخت مهندسی است و از زلزله بزرگ(به بزرگی 3/7 ریشتر) هانشین آواجی در 17 ژانویه 1995( 27 دیماه 1373) جان سالم به در بُرد و تا به امروز با بازسازیهای مداوم پا برجا باقی مانده است.

 اگرچه تقریبا تا 30 سال پس از احداث مسجد اول و دوم، یکی در کوبه و دیگری در توکیو، هیچ مسجد جدیدی ساخته نشد، اما تعداد آنها به طور چشمگیری افزایش یافته است.در واقع، 13 مسجد دیگر قبل از سال 2000 افتتاح شد و 48 مسجد دیگر در دهه اول 2000 ساخته شد. بنا بر گزارش ها، هشتاد و یک مسجد تا سال 2009 ساخته شده و در بسیاری از نقاط ژاپن واقع شده است. تانادا و اوکای (2015) انتظار دارند که با افزایش تعداد ساکنان و مهاجران خارجی از کشورهای اسلامی، تعداد مساجد همچنان در حال افزایش باشد. سال 2014، گزارش شد که احداث هفت مسجد دیگر نیز شروع و برنامه ریزی شده است.

تانادا و اوکای (2015) به منظور درک بهتر دلایل برنامه ریزان ساخت مسجد، تمایلاتی که مسلمانان محلی را به احداث مساجد در محله های خود تشویق می کند، تجزیه و تحلیل کرده و آنها را بنا به بودجه، در چهار گروه طبقه بندی کرده اند:

(1) مساجدی که با دستور مافوق و قدرت سیاسی مانند دولتها ساخته شده اند.

(2) مساجدی که توسط ساکنان مسلمان محلی و بدون حمایت خارجی، ساخته شده اند.

(3) مساجدی که توسط ساکنان مسلمان محلی و با حمایت خارجی، ساخته شده اند.و

 (4) مساجدی که توسط دانشجویان مسلمان محلی ساخته شده اند. بسیاری از مساجد در ژاپن با مساجد دیگر کشورها متفاوت به نظر می رسند. زیرا بسیاری از آنها، خانه مسکونی یا ساختمان های بازسازی شده هستند. این ویژگی های معماری، اغلب در شهرهای کوچک و حومه شهر دیده می شود.

 تانادا و اوکای (2015) با افزایش تعداد مساجد،متوجه روند جالبی شدند.

 در گذشته، یک مسجد در هر استان، می ساختند، اما امروزه ممکن است دو یا چند مسجد در یک استان، وجود داشته باشد، که باعث جدایی مسلمانان بر اساس ملیت، فرقه و عوامل دیگر شده است.

Living in Japan as a Muslim: Current Situations and Problems

tci-thaijo.org

https://so03.tci-thaijo.org › article ›